Nationaal Deltacongres in Groningen verbindt urgentie en hoop
Hoe kunnen we Nederland veilig, mooi en leefbaar houden én klimaatbestendig maken? Moeten we harde grenzen gaan stellen aan ruimte- en watergebruik? En hoe pak je dat écht integraal aan? Dat waren centrale vragen tijdens het veertiende Nationaal Deltacongres, op 9 november 2023 in Groningen.
Ruim 1.300 mensen kwamen bijeen in Martiniplaza Groningen. Verbinding was een van de centrale thema’s: tussen opgaven, sectoren, korte- en langetermijnbelangen, stad en platteland, en inwoners en overheden. De dag viel samen met het verschijnen van de Tussenbalans van het Kennisprogramma Zeespiegelstijging – en de nieuwe scenario’s van het KNMI lagen nog vers in het geheugen. De urgentie is groot, zo was het breed gevoelde sentiment, maar er zijn ook kansen om Nederland mooier, veiliger, groener en leefbaarder te maken. ‘Nu voor later’, het motto in Groningen, was een mooie weerspiegeling van de sfeer van optimisme.
“De deltacommunity wordt steeds diverser”, zei deltacommissaris Peter Glas tijdens de plenaire opening. “Het zijn niet alleen meer bestuurders en inhoudelijk experts, maar ook de gewone mensen in wijken. Dat is absoluut winst.”
Dossiers bij elkaar leggen
René Paas, commissaris van de Koning in Groningen, vertelde de aanwezigen over enkele succesprojecten in zijn provincie. “Dankzij de projecten voor waterveiligheid zijn ook prachtige natuurgebieden aangelegd die zorgen voor wateropvang.”
De bestuurlijke opgaven zijn in Groningen groot, met onder meer de aardbevingsschade. Juist daarom is het volgens Paas van belang de opgaven integraal aan te pakken. “Het aantrekkelijke van een provincie besturen”, zei hij, “is dat je de kaart op tafel kunt leggen, en dan al die dossiers letterlijk bij elkaar ziet komen.”
De juiste keuzes maken
Mark Harbers, demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat, sprak het congres toe in een videoboodschap. “Een leefbare en veilige delta is een gezamenlijke verantwoordelijkheid”, zei hij. Hij noemde de watersnoodramp van 1953, dit jaar 70 jaar geleden. “Die trekt je de geschiedenis in, maar drukt je vooral ook met de neus op de actualiteit. We zijn niet onkwetsbaar, we moeten de juiste keuzes maken en daarbij vooruitkijken.”
Harbers sprak optimisme uit: “We gaan Nederland omvormen van een groot vergiet naar een spons. Ja, dat is een omslag. We zullen anders moeten denken en doen. Maar dat is nú nodig om later te kunnen leven in een mooie, veilige en leefbare delta.”
Zonnetje en Deltafilm
Een jaarlijkse traditie op het Deltacongres is de uitreiking van het ‘Zonnetje’, de prijs voor een innovatief en inspirerend project van het Deltaprogramma. Dit jaar waren er burgerinitiatieven op het gebied van klimaatadaptatie genomineerd. Deltacommissaris Peter Glas: “Daarin zit ontzettend veel kennis en inspiratie.” De drie genomineerden waren: de groene Rooseveltstraat in Groningen, het project ‘Levend Water’ in het Tilburgse Spoorpark, en Tuin de Bajonet in Rotterdam. De Deltacommissaris reikte de prijs uit aan twee vertegenwoordigers van ‘Levend Water’ in Tilburg.
Tijdens het Deltacongres ging de nieuwe Deltafilm in première: ‘Vaart maken en grenzen stellen!’ Hierin bezoeken drie young professionals klimaatadaptatieprojecten in Noord-Nederland, waarbij ze met mensen uit de praktijk spreken over hun angst en hoop voor de toekomst. “We moeten de handen ineen slaan om meer te doen aan klimaatadaptatie”, luidt de conclusie van de Deltafilm.
Wederkerigheid
Rijksbouwmeester Francesco Veenstra hield een keynotepresentatie, getiteld ‘Wanneer het water ons aan de lippen staat’. “We gaan fundamentele ruimtelijke transities tegemoet”, stelde hij. “Door klimaatverandering zal onze directe leefomgeving radicaal veranderen.” Die transities mogen geen proces zijn van winnaars en verliezers, benadrukte Veenstra. Daarbij is wederkerigheid een belangrijk principe – onder meer tussen burgers en overheid. “Maar die gedachte is nog geen gemeengoed in de bouw- en planningspraktijk. In plaats van ‘meer en groter’ moet het in het vervolg ‘beter’. Dat vraagt om scherpe keuzes.”
Hoopvol
Deltacommissaris Peter Glas blikte terug op 14 jaar geleden, toen Nederland voor het eerst een deltacommissaris kreeg. “Sindsdien is er iets veranderd: we kijken niet alleen terug, maar consequent naar voren. Inmiddels kijken we voorbij 2100.”
De Tussenbalans onderstreept de risico’s van verzilting en zoetwatertekorten, aldus Glas: “Dat zijn sluipmoordenaars, die al sneller acuut worden dan de zeespiegelstijging zelf.” Het goede nieuws is volgens hem dat ruimtelijke adaptatie in korte tijd bij steeds meer partijen op het netvlies is komen te staan. “Een mooi voorbeeld is de financiële sector, die echt wakker is geworden, en niet alleen kijkt vanuit de risicokant maar ook vanuit de kansen. Deze sector kan een positieve rol spelen in de transitie. Ik ben daarover hoopvol.”
Dit Deltacongres was het laatste congres van huidig deltacommissaris Glas. Vanaf 1 december 2023 neemt Co Verdaas, dijkgraaf van Waterschap Rivierenland en hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de TU Delft, het stokje van hem over. Die gaf aan veel ideeën te hebben. “Er zit ontzettend veel kapitaal in deze gemeenschap. Dat wil ik graag ontginnen en samen een verhaal bouwen.”
Solidariteit
Marjan Slob, Denker des Vaderlands, sprak over het belang van solidariteit in de context van klimaatadaptatie. Solidariteit is, naast duurzaamheid en flexibiliteit, een van de basiswaarden van het Deltaprogramma. Er bestaat een relatie tussen solidariteit en kennis, stelde Slob. “Als mensen schade lijden door klimaatverandering, dan rijst de vraag of zij zich hadden kunnen beschermen, en of zij dat daadwerkelijk hebben gedaan.”
Maar dat is in de praktijk ingewikkeld: op korte termijn kunnen de getroffenen niet veel doen om problemen te voorkomen, dus past solidariteit. “Op langere termijn is toch gedragsverandering onvermijdelijk.”
Deelsessies en workshops
In de middag vonden sessies en workshops plaats over uiteenlopende onderwerpen. Er waren presentaties door experts, paneldiscussies en kleine online opiniepeilingen.