Nederland krijgt in de toekomst steeds vaker te maken met perioden van droogte. Die leiden tot watertekorten voor onder meer drinkwatervoorziening, natuur, scheepvaart en industrie. De maatregelen uit Deltabeslissing Zoetwater hebben als ambitie om Nederland in 2050 weerbaar te maken tegen zoetwatertekorten. 

Nationale doelen voor zoetwatervoorziening.

Weerbaarheid tegen zoetwatertekort is de overkoepelende ambitie van de vijf nationale ambities voor de zoetwatervoorziening, in 2015 vastgesteld in het Deltaprogramma: 

•    Gezond en evenwichtig watersysteem 
•    Cruciale gebruiksfuncties beschermen 
•    Water effectief en zuinig gebruiken 
•    Waterkennis, -kunde en -innovaties ontwikkelen 
•    Concurrentiepositie waterafhankelijke sectoren verbeteren 
 

Voorkeursvolgorde

Er zijn maatregelen nodig om Nederland weerbaar te maken tegen zoetwatertekort. Het Deltaprogramma sluit aan bij de voorkeursvolgorde uit de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Het doel: waterbeschikbaarheid zekerstellen en wateroverlast voorkomen. Hoe?
Uitgangspunt is:  

  • Rekening houden met waterbeschikbaarheid bij de ruimtelijke inrichting en het landgebruik
  • Zuiniger omgaan met water

Vervolgens volgt de trits:

  1. Water beter vasthouden, bergen en opslaan in de bodem en in buffers  
  2. Water slim verdelen
  3. (Rest)schade accepteren

Ontwikkelingen 2015-2025

De afgelopen jaren zijn belangrijke stappen gezet in de uitvoering van de Deltabeslissing Zoetwater, op nationaal niveau en in de zoetwaterregio’s. Het merendeel van de maatregelen uit de eerste fase (2015-2021) is inmiddels uitgevoerd. Er resteren in 2026 nog vier maatregelen uit deze fase. Deze projecten worden uiterlijk in 2027 afgerond. 

De maatregelen uit de tweede fase (2022-2027) zijn volop in uitvoering, maar de uitvoering van bepaalde geplande maatregelen loopt steeds verder achter op de programmering. Dat komt onder andere door meerkosten door inflatie, complexe procedures, het wegvallen van het NPLG, weerstand bij grondaankopen en capaciteitsproblemen door een krappe arbeidsmarkt. Door deze vertraging neemt ondertussen het risico op schade door watertekort toe en worden de maatregelen duurder. Daarom voeren de partners kansrijke projecten nu met hoge prioriteit uit. Hiervoor werden vrijgekomen middelen benut uit nog niet gestarte, uitgestelde projecten en uit projecten die goedkoper uitvielen, zoals de KWA+.
 

Weerbaarheid tegen droogte verbeteren 

Tijdens de droogte in 2018 zorgde 'slim watermanagement’ voor het beperken van (de gevolgen van) watertekort. In december 2019 leverde de Beleidstafel Droogte de eindrapportage ‘Nederland beter weerbaar tegen droogte’ op. De conclusie: er is een omslag noodzakelijk om Nederland beter weerbaar te maken tegen droogte. Het watersysteem moet op alle niveaus beter in staat zijn water vast te houden. In sommige gebieden vraagt dat om een aanpassing van het landgebruik. 
 

Integraliteit

Het Deltaprogramma Zoetwater zoekt landelijk en regionaal intensieve afstemming met onder andere de Nota Ruimte, de Provinciale Programma’s Landelijk Gebied (PPLG’s), het Programma Energie Hoofdstructuur (PEH) en de regionale Deltaprogramma’s, zoals IJsselmeergebied en Zuidwestelijke Delta. Bijzondere aandacht is er voor de verbinding met het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Bijvoorbeeld bij de nieuwe generatie stresstesten, waarbij wateroverlast en droogte in samenhang worden beoordeeld. Maatregelen om droogte aan te pakken door water vast te houden, kunnen immers leiden tot extra risico’s op wateroverlast. Bij maatregelen in het hoofdwatersysteem zoekt het Deltaprogramma Zoetwater de synergie tussen de opgaven voor zoetwater, wateroverlast en bereikbaarheid via het hoofdvaarwegennet. 
 

Plannen 2026-2027

Projecten, activiteiten en mijlpalen

De komende jaren staan in het teken van de uitvoering van de Deltabeslissing Zoetwater. 
Enkele mijlpalen in deze periode zijn: 

  • De laatste maatregelen van de eerste fase van het Deltaplan Zoetwater (2015-2021) zijn in 2027 gereed. Het gaat om  de natuurlijke inrichting van het Dwarsdiepgebied, de versterking van de Friese IJsselmeerkust, de subsidieregeling bevaarbaarheid als onderdeel van de implementatie van het peilbesluit IJsselmeergebied 2018 en de verhoging van wateraanvoer Noordervaart.
  • Er wordt gewerkt aan de maatregelen voor de tweede fase van het Deltaplan Zoetwater (2022-2027), al verloopt de realisatie langzamer dan gepland. Het Deltaprogramma Zoetwater toetst toekomstige strategieën en maatregelen voor na 2027, zodat ze minimaal tot 2050 bestendig zullen zijn.
  • Het Deltaprogramma maakt de zoetwaterdoelen voor de derde periode (2028-2033) concreter, en past deze aan op basis van regionale indicaties. Dit proces wordt vervolgens meegenomen in het lopende herijkingsproces van de deltabeslissing 2026. 
  • De strategie Klimaatbestendige zoetwatervoorziening hoofdwaterststeem (KZH)  krijgt stapsgewijs een verdere uitwerking. Eind 2025 laat de KZH opties zien: in welke mate en tot wanneer kan het huidige geoptimaliseerde hoofdwatersysteem voorzien in de zoetwatervraag van de verschillende regio’s?
  • De samenwerking met het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie wordt verder versterkt.
  • In 2025 en 2026 werken het Deltaprogramma Zoetwater en het programma Integraal Riviermanagement (IRM), in afstemming met de relevante regionale deelprogramma's, aan een voorstel voor de landelijke afvoerverdeling van de rivieren bij laagwater.

Kennis en onderzoek

De kennis over zoetwater blijft up-to-date met de kennisagenda’s van het Deltaprogramma en het Deltaprogramma Zoetwater. De kennisagenda Zoetwater wordt jaarlijks geactualiseerd. Het delen van uitkomsten van onderzoeken en pilots gebeurt op kennisdagen en tijdens landelijke en regionale presentaties.

Het Kennisprogramma Zeespiegelstijging brengt in beeld wat de verschillende scenario’s voor zeespiegelstijging betekenen voor de zoetwaterbeschikbaarheid en het ruimtegebruik (zoals voor landbouw en natuur).